O potencjale horyzontalnych struktur i potrzebie regeneracji tradycyjnych mechanizmów demokracji lokalnej w XXI wieku – refleksja osobista na przykładzie concejos abiertos w Kantabrii (Hiszpania)
Pomimo wysiłków Komisji Europejskiej i innych instytucji na poziomie europejskim oraz krajowym, aby zwiększyć udział obywateli w podejmowaniu decyzji publicznych, działania te wydają się niewystarczające, zwłaszcza na obszarach wiejskich i w odizolowanych geograficznie małych wspólnotach. Niskie zaufanie społeczeństwa do przedstawicieli politycznych i instytucji publicznych w dużej mierze wynika z poczucia braku realnego wpływu na decyzje, co prowadzi do protestów, ułatwia rozpowszechnianie się dezinformacji i nasila konflikty społeczne. Warto w tym kontekście przyjrzeć się tradycyjnym formom demokracji bezpośredniej, które rozwijały się przez wieki i historycznie funkcjonowały na terenach wiejskich w różnych regionach świata. Jednym z przykładów jest tradycja concejos abiertos, czyli otwartych rad, które w północnych regionach Hiszpanii rozwijały się już od czasów średniowiecza. System otwartych rad jest formą organizacyjną demokracji bezpośredniej, z której korzystają niektóre władze lokalne, np. w regionie Kantabria, różniącą się od systemu demokracji przedstawicielskiej, typowego dla rad miejskich. Chociaż były szczególnie zwalczane w czasach dyktatury Franco, udało im się jednak przetrwać w niektórych małych, autonomicznych wspólnotach, które od wieków ze względu na trudne położenie geograficzne musiały wypracować własny model sąsiedzkiej wymiany oraz lokalnej współpracy. Ze względu na współczesne wyzwania (takie jak: wyludnianie się miasteczek i wsi, wysokie bezrobocie, wzrost popularności skrajnie prawicowych ugrupowań czy zmiany klimatyczne) tradycja concejos abiertos powoli zanika. Zdaniem autorki, która opisuje te tradycyjne formy demokracji bezpośredniej, opierając się na przeprowadzonych badaniach oraz obserwacjach podczas pracy w terenie, istnieje jednak możliwość ich regeneracji na podstawie modelu oraz zasad demokracji partycypacyjnej i deliberatywnej. Autorka wskazuje, że przeprowadzenie transnarodowych, pogłębionych studiów porównawczych dałoby szanse na wypracowanie uniwersalnych, jak również bardziej szczegółowych zaleceń na miarę XXI wieku. Dobre praktyki partycypacyjne i deliberatywne mogą wesprzeć umacnianie oraz unowocześnianie takich tradycyjnych form wiejskich zgromadzeń i demokratycznych mechanizmów, jak concejos abiertos, wciąż występujących na mniejszą i większą skalę niemalże na całym świecie.
Dr Katarzyna Anna Klimowicz
