Zwrot nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej – zasady, procedury, limity potrąceń

Proponowane szkolenie jest odpowiedzią na liczne trudności i błędy występujące w praktyce w zakresie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej. Podczas zajęć przeanalizujemy m.in. aktualne podstawy prawne, limity potrąceń, terminy przedawnienia oraz przesłanki odstąpienia od żądania zwrotu, z uwzględnieniem orzecznictwa administracyjnego oraz praktycznych przykładów. Zaprezentujemy konkretne procedury, przykłady dokumentów (np. decyzji o uchyleniu/zmianie decyzji przyznającej świadczenie pieniężne, decyzji o zwrocie świadczenia nienależnego) oraz studia przypadków.

• Zdobycie i usystematyzowanie wiedzy oraz nabycie praktycznych umiejętności niezbędnych do prawidłowego prowadzenia postępowań w sprawach zwrotu nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, zgodnie z przepisami ustawy o pomocy społecznej, k.p.a. oraz ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
• Poznanie aktualnych podstaw prawnych dotyczących zwrotu nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej i doskonalenie umiejętności właściwego ich stosowania w konkretnych przypadkach.
• Nabycie umiejętności samodzielnego wszczynania i prowadzenia postępowań związanych z uchyleniem decyzji przyznającej świadczenie pieniężne z pomocy społecznej, ustaleniem świadczeń nienależnie pobranych oraz wydaniem decyzji o zwrocie.
• Zdobycie wiedzy niezbędnej do identyfikowania sytuacji wymagających wszczęcia postępowania z urzędu i opracowania zawiadomienia o jego wszczęciu, sporządzania decyzji administracyjnej ustalającej wysokość świadczenia nienależnie pobranego oraz określającej warunki jego zwrotu.
• Poznanie zasad potrącania nienależnie pobranych świadczeń z bieżących wypłat (limity, tryb, procedura).
• Zdobycie umiejętności rozróżniania przypadków, w których możliwe jest odstąpienie od żądania zwrotu, umorzenie kwoty nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczenie terminu płatności albo rozłożenie na raty.
• Nabycie umiejętności rozpoznawania sytuacji, w których wszczyna się postępowanie egzekucyjne i omówienie znaczenia tytułu wykonawczego oraz obowiązków wierzyciela.
• Poznanie terminów przedawnienia roszczeń oraz oceny ich wpływu na dopuszczalność wydania decyzji o zwrocie.
• Nabycie wiedzy w zakresie dokumentowania przebiegu postępowania w dochodzeniu zwrotu nienależnie pobranych świadczeń np. protokoły, oświadczenia, aktualizacja rodzinnego wywiadu środowiskowego. 
• Zmniejszenie ryzyka popełniania błędów w sprawach o zwrot nienależnie pobranych świadczeń.
• Otrzymanie obszernych materiałów szkoleniowych: skryptu szkoleniowego zawierającego omówienie podstaw prawnych z przykładami zastosowania (art. 6 pkt 16, art. 98–104 ustawy o pomocy społecznej, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji), szczegółowego opisu procedury administracyjnej w sprawach zwrotu świadczeń, instrukcji do prowadzenia aktualizacji rodzinnego wywiadu środowiskowego, zasady potrąceń i egzekucji, przykłady najczęstszych błędów, orzecznictwa administracyjnego oraz przykładów dokumentów i formularzy:
- zawiadomienia o wszczęciu postępowania (art. 61 § 4 k.p.a.),
- decyzji o uchyleniu/zmianie decyzji przyznającej świadczenie pieniężne,
- decyzji o zwrocie świadczenia nienależnego,
- wniosku o odstąpienie od żądania zwrotu (art. 104 ust. 4 u.p.s.),
- wezwania do zapłaty, upomnienia, tytułu egzekucyjnego,
- studium przypadku – ćwiczenie praktyczne zawierające opis sytuacji faktycznej, dokumentacji, decyzji z zadaniem oceny sytuacji, wskazania podstawy prawnej, przygotowania projektu decyzji lub wniosku o odstąpienie żądania zwrotu.

1. Wprowadzenie. Przepisy prawa dotyczące zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej:
• Ustawa o pomocy społecznej.
• Kodeks Postępowania Administracyjnego.
• Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
• Ustawa o finansach publicznych – przepisy obligujące do dochodzenia należności.
• Ustawa o dyscyplinie finansów publicznych – przepisy określające skutki zaniechania dochodzenia zwrotu świadczeń nienależnie pobranych. 
2. Rozumienie „nienależnie pobranego świadczenia pieniężnego”:
• Definicja z art. 6 pkt 16 ustawy o pomocy społecznej.
• Rodzaje sytuacji: uzyskanie świadczenia na podstawie nieprawdziwych informacji, niepoinformowanie o zmianie sytuacji osobistej, dochodowej, majątkowej, błąd pracownika, błędy w dokumentacji, odpowiedzialność świadczeniobiorcy niezależnie od winy.
3. Procedura postępowania w sprawie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia:
• Wszczęcie, z urzędu, postępowania dotyczącego zwrotu w trybie art. 61 §4 k.p.a. i prawo czynnego udziału strony w prowadzonym postępowaniu art. 10 §1 k.p.a.
• Zgromadzenie materiału dowodowego i aktualizacja rodzinnego wywiadu środowiskowego.
• Uchylenie / zmiana decyzji przyznającej świadczenie w świetle art. 106 ust. 5 ustawy o pomocy społecznej.
• Decyzja ustalająca wysokość i termin zwrotu (art. 104 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej).
• Przykłady dokumentów: zawiadomień, oświadczeń, decyzji. 
4. Potrącenia z bieżących świadczeń – limity i zasady: 
• Podstawa prawna - art. 104 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej.
• Ograniczenie do 50% aktualnie wypłacanego świadczenia.
• Rodzaje świadczeń, z których można dokonać potrącenia.
• Rola księgowości w egzekucji należności.
5. Egzekucja administracyjna – kiedy i jak?
• Podstawa prawna: ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
• Elementy tytułu wykonawczego. 
• Brak dobrowolnego zwrotu jako przesłanka do prowadzenia egzekucji.
• Wezwanie do zapłaty i upomnienie.
• Przekazanie sprawy do organu egzekucyjnego.
6. Odstąpienie od żądania zwrotu – przesłanki i tryb:
• Podstawa prawna- art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej.
• Możliwość złożenia wniosku przez pracownika socjalnego lub osobę zainteresowaną.
• Przykłady przypadków szczególnie uzasadnionych.
• Możliwość wydania decyzji w drodze uznania administracyjnego i jego granice. 
7. Zagadnienie przedawnienia roszczeń:
• Terminy: 3 lata od ostateczności decyzji ustalającej należności do zwrotu, 10 lat od pobrania świadczenia.
• Skutki prawne odroczenia płatności lub rozłożenia na raty. 
8. Rola pracownika socjalnego w dochodzeniu zwrotu nienależnie pobranych świadczeń:
• Czynności wyjaśniające.
• Aktualizacja rodzinnego wywiadu środowiskowego i analiza sytuacji strony.
• Przygotowanie decyzji i wniosków o odstąpienie od żądania zwrotu, umorzenie kwoty nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczenie terminu płatności albo rozłożenie na raty.
• Współpraca w jednostce z księgowością, prawnikiem. 
9. Wyjaśnienie wątpliwości z praktyki, dotyczących zakresu niemożności stosowania art. 96 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o pomocy społecznej w celu dochodzenia zwrotu świadczeń nienależnie pobranych od małżonka, zstępnych, wstępnych, spadkobierców zmarłego świadczeniobiorcy. 
10. Najczęściej występujące w praktyce błędy:
• Brak zawiadomienia o wszczęciu i zakończeniu postępowania.
• Brak zapewnienia czynnego udziału w prowadzonym postępowaniu.
• Niewłaściwy termin, od którego należy uchylić decyzję.
• Dokonanie potrącenia bez podstawy prawnej lub ponad dopuszczalny limit.
• Brak pouczenia o możliwości wystąpienia z wnioskiem o odstąpienie od żądania zwrotu, umorzenie kwoty nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczenie terminu płatności albo rozłożenie na raty.
11. Podsumowanie: 
• Studium przypadku: analiza sytuacji, przygotowanie zawiadomienia, decyzji i wniosku o odstąpienie od żądania zwrotu, umorzenie kwoty nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczenie terminu płatności albo rozłożenie na raty.
• Sesja pytań i odpowiedzi. 

Pracownicy socjalni, pracownicy ds. postępowań administracyjnych w sprawach świadczeń z pomocy społecznej, kierownicy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej.

Socjolog z ponad 20 letnim stażem pracy w pomocy społecznej i na rzecz pomocy społecznej, w tym na stanowisku pracownika socjalnego i kierownika jednostki, ekspertka w obszarze zabezpieczenia społecznego. Wieloletnia nauczycielka Kolegium Pracowników Służb Społecznych, wykładowca na studiach podyplomowych w obszarze pomocy społecznej i pracy socjalnej. Autorka ok. 5 tysięcy odpowiedzi w serwisie informacji prawnej z zakresu pomocy społecznej i zabezpieczenia społecznego. Doświadczona trenerka i współautorka programów szkoleń i specjalizacji dla kadr pomocy społecznej. Konsultantka merytoryczna wybranych ośrodków pomocy społecznej.