Lata 2018-2023 to okres dynamicznych zmian, zarówno związanych z wydarzeniami społeczno-politycznymi (COVID, wojna w Ukrainie) i powiązanymi z nimi wyzwaniami gospodarczymi (spowolnienie gospodarcze, kryzys energetyczny, inflacja). Jednocześnie w tych latach w istotny sposób zmieniły się regulacje kształtujące finanse samorządów a w szczególności dochody. W czasie jednej kadencji samorządy musiały stawić czoło wielu, nieznanym wcześniej problemom. W przeprowadzonej na początku 2024 r. przez FRDL ankiecie skierowanej do Skarbników samorządów gmin, powiatów i miast na prawach powiatu postawiliśmy kilka ważnych pytań:

  • Jak w opinii Skarbników zmiany ostatnich lat wpłynęły na kondycję finansową ich jednostek samorządu?
  • Jak Skarbnicy oceniają przeprowadzone w poprzednich latach reformy, szczególnie związane z systemem samorządowych dochodów?
  • Jakie oczekiwania mają Skarbnicy co do kształtu systemu finansów lokalnych?

Na ankietę odpowiedziało dotychczas niemal 70% przedstawicieli samorządów. To już po raz drugi udało się FRDL zebrać na tak szeroką skalę opinie osób, które z racji swoich obowiązków mają najlepszą wiedzę o finansach jednostek samorządu terytorialnego.

Połowa ankietowanych Skarbników (51%) aktualną kondycję ich jednostki ocenia jako dobrą i bardzo dobrą, a w ostatnich latach w opinii około 40% z nich nastąpiła poprawa tej kondycji. Jednak również 40% ankietowanych wskazało, że kondycja finansowa ich samorządów się pogorszyła, a najwięcej takich wskazań było wśród przedstawicieli gmin miejskich (około 65%) oraz miast na prawach powiatu (75%).

Negatywnie na kondycję finansową samorządów wpłynęły wzrosty kosztów energii, wynagrodzeń a również koszty obsługi zadłużenia (80-96% wskazań).

Najważniejszy wpływ na aktualną sytuację finansową samorządów miało zmniejszenie dochodów samorządów z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). W opinii prawie 40% Skarbników reformy związane z PIT doprowadziły do obniżki ich dochodów z tego podatku o 1-25% w stosunku do roku 2018, a co trzeci respondent stwierdził, że dochody te spadły ponad 25%. Jednocześnie około 70% Skarbników stwierdziło, że nie zostało to zrekompensowane poprzez wzrost innych dochodów. W opinii 50% respondentów nie zrekompensowano nawet połowy ubytku dochodów z PIT.

3/4 Skarbników negatywnie oceniło wpływ zmian w dochodach samorządów na planowanie budżetu.

W odniesieniu do dochodów własnych najwięcej respondentów wskazało, że dla poprawy sytuacji finansowej ich jednostki powinien wzrosnąć udział samorządów w PIT (45%) a również powinien być wprowadzony udział samorządów w VAT (42%). Jednocześnie Ponad połowa Skarbników uważa, że transfery z budżetu Państwa powinny mieć jak największy udział w budżetach samorządów.

Szczegółowy raport z badań Skarbników opublikujemy wkrótce na stronach FRDL.