Na I sesji nowo wybrani radni mają obowiązek wybrać przewodniczącego rady lub sejmiku, oraz jego zastępców. Zazwyczaj na II sesji wybierane są komisje organów stanowiąco-kontrolnych.

Komisje rad i sejmików są ich organami pomocniczymi. Celem istnienia komisji jest usprawnienie prac rad lub sejmiku. Zgodnie z założeniem ustawodawcy większości dyskusji nad projektami uchwał kierowanych na sesje powinna odbywać się właśnie w komisjach, to komisje powinny także proponować ewentualne poprawki do tekstów projektów uchwał.

Składy osobowe komisji organów stanowiąco-kontrolnych wybierane są przez te organy, spośród radnych, w drodze uchwały. To rada lub sejmik określa liczebność poszczególnych komisji oraz wybiera jej członków. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, pojedynczy radny nie ma gwarancji, że zostanie powołany w skład interesującej go komisji. Zwyczajowo przyjmuje się jednak, że radni powoływani są do komisji zgodnie z ich deklarowanymi zainteresowaniami. Z kolei liczebność radnych reprezentujących poszczególne kluby w składzie komisji powinna odpowiadać liczebności klubów strukturze danej rady lub sejmiku.

Wszystkie komisje w toku swojej działalności podlegają radzie lub sejmikowi przy których zostały powołane. Dlatego też komisje zobowiązane są do ustalania swoich planów pracy oraz składania organowi stanowiąco-kontrolnemu sprawozdań ze swojej działalności.

Obowiązek radnego

W orzecznictwie sądów administracyjnych podkreśla się, że radny, w ramach swojego ustawowego obowiązku uczestniczenia w pracach rady, obowiązany jest także do udziału w pracach komisji do której został wybrany. Jednocześnie radny wykonując swoje obowiązki powinien kierować się interesem wspólnoty samorządowej do której został wybrany, a nie interesem swojego klubu lub mieszkańców jego okręgu wyborczego (wyrok NSA z 26.11.2019 r., II OSK 2674/19, LEX nr 2777895).

Jeżeli radny nie będzie uczestniczył w posiedzeniach komisji, to proporcjonalnie do liczby nieobecności zostanie obniżona jego dieta. Natomiast radni sprawujący funkcje przewodniczących komisji lub ich zastępców otrzymują z tego tytułu dodatkowy składnik diety. Szczegółowy zakres wysokości przyznawanych dodatków oraz potrąceń w związku z nieobecnościami określają poszczególne rady i sejmiki w uchwałach dotyczących zasad ustalania wysokości diety radnych.

W posiedzeniach komisji mogą także uczestniczyć radni niebędący ich członkami. Zgodnie z przepisami prawa mogą oni zabierać głos w dyskusji, nie mogą jednak głosować. Prawo wstępu na posiedzenia przysługuje także obywatelom. Możliwość czynnego udziału w dyskusji z ich strony zależy jednak od regulacji statutu jednostki samorządu terytorialnego lub praktyki administracyjnej.

Wyspecjalizowany charakter komisji

Komisje działają na zasadzie specjalizacji – do ich właściwości przypisany jest ściśle określony zakres spraw. Komisje wspierają rady i sejmiki zarówno w wykonywaniu ich kompetencji stanowiących jak i kompetencji kontrolnych. W pierwszym przypadku chodzi o opiniowanie projektów uchwał. Z kolei w przypadku kompetencji kontrolnych na właściwych komisjach zazwyczaj prezentowane są sprawozdania ze strategii oraz polityk wykonywanych przez jednostkę samorządu terytorialnego, których zakres jest zgodny z przedmiotem działania danej komisji.

Komisje kontrolne

W przypadku kompetencji kontrolnych szczególne znaczenie odgrywają komisja rewizyjna oraz komisja skarg wniosków i petycji. Są to dwie komisje, których powołanie jest obowiązkowe, co wynika wprost z przepisów tzw. „ustrojowych ustaw samorządowych”. Cechą szczególną tych komisji jest konieczność powołania w ich skład przedstawicieli wszystkich klubów radnych działających w ramach danej rady lub sejmiku. Trzeba zaznaczyć, że niezrzeszeni także mogą być powoływani w skład tych komisji.

Komisja rewizyjna:

  • wspomaga radę w kontrolowaniu działalności organu wykonawczego, samorządowych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy (w przypadku gmin);
  • opiniuje wykonanie budżetu gminy i występuje z wnioskiem do rady gminy w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium organowi wykonawczemu j.s.t.;
  • wykonuje inne zadania zlecone przez radę w zakresie kontroli.

Z kolei komisja skarg, wniosków i petycji jest powoływana celem rozpoznawania tego rodzaju spraw, które kierowane są przez obywateli do organu stanowiąco-kontrolnego. Funkcją tej komisji jest przygotowanie projektu rozstrzygnięcia (uchwały) rozpatrującej petycję, wniosek lub skargę. Wydanie ostatecznego rozstrzygnięcia należy jednak do właściwości danej rady lub sejmiku, które podejmują odpowiednią uchwałę w takiej sprawie.

Komisje merytoryczne

Powoływanie pozostałych komisji, tzw. komisji merytorycznych, należy do uznania rady lub sejmiku. To organ stanowiąco-kontrolny ustala we własnym zakresie liczbę komisji, ich zakres działania oraz liczebność. Przepisy ustaw przewidują, że rada lub sejmik może powoływać komisje stałe lub doraźne (w celu załatwienia konkretnej sprawy). W praktyce można spotkać się z następującymi komisjami merytorycznymi:

  • Komisja Budżetu i Finansów;
  • Komisja Oświaty i Kultury;
  • Komisja Inwestycji i Ochrony Środowiska;
  • Komisja Spraw Społecznych i Opieki Zdrowotnej;

Komisje te mają istotne znaczenie w samorządowym procesie legislacyjnym. Statuty jednostek samorządu terytorialnego powszechnie przewidują, że komisje merytoryczne mają obowiązek opiniować projekty uchwał organu stanowiąco-kontrolnego. Brak opinii komisji, w przypadku uchwały przyjętej na sesji rady lub sejmiku, oznacza wówczas istotne naruszenie prawa i może skutkować stwierdzeniem nieważności takiej uchwały przez organ nadzoru (Zob. np. Wyrok WSA w Krakowie z 8.11.2011 r., III SA/Kr 15/11, LEX nr 1094883).

Jawność prac komisji

Z posiedzeń komisji sporządzone są protokoły dokumentujące ich przebieg. Sporządzenie protokołu nie jest konieczne jeżeli sporządza się nagranie na którym utrwalono cały przebieg posiedzenia. Zarówno protokoły jak i nagrania powinny być udostępniane na BIP właściwej jednostki samorządowej.

W przypadku posiedzeń komisji nie ma ustawowego obowiązki transmitowania przebiegu ich posiedzeń, w przeciwieństwie do obowiązku transmitowania sesji rady lub sejmiku. Wprowadzenie transmisji z posiedzenia komisji jest jednak możliwe na zasadzie dobrej praktyki administracyjnej.

Jakub Dorosz-Kruczyński